Ад «салдацкіх» медалёў да ордэнаў палкаводцаў. Даведацца пра ўзнагароды Вялікай Айчыннай прапануюць ў Новым Замку
На выставе «Народжаныя Подзвігам» прадстаўленыя больш за пяцьдзесят узнагарод з фондаў Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічны музея. Яны належалі ўдзельнікам вайны, у тым ліку Героям Савецкага Саюза гродзенцам Адаму Ляшчынскаму і Івану Лебедзеву.
– У першай вітрыне – адны з самых каштоўных ваенных узнагарод. Асабліва рэдкія – ордэн Александра Неўскага і Багдана Хмяльніцкага, якія з’явіліся ў 1942 і 1943 гадах адпаведна, – пачынае знаемства з экспазіцыяй навуковы супрацоўнік аддзела найноўшай гісторыі музея Андрэй Грэсь. – Ордэнам Багдана Хмельніцкага ў асноўным узнагароджвалі высокі камандны склад. Цікава, што гэта адзіны з савецкіх ардэноў, дзе надпіс на аверсе выкананы на ўкраінскай мове. Ён быў заснаваны ў 1943 годзе, калі пачалося вызваленне Украіны і быў вызвалены Кіеў. Ордэнам Аляксандра Неўскага ўзнагароджвалі афіцэрскі склад ад камандзіра ўзвода да камандзіра дывізіі. У вітрыне знаходзіцца і «салдацкі» ордэн – ордэн Славы.
На выставе можна ўбачыць ордэн Леніна і ордэн Чырвонага сцяга (гэта, між іншым, адна з першых узнагарод савецкай Расіі). Падчас вайны, у лістападзе 1943 года, быў зацверджаны вышэйшы ваенны ордэн СССР – ордэн «Перамога». Разам з ордэнамі ў зале музея прадстаўлены медалі «За адвагу», «За баявыя заслугі», якія асабліва цэняцца сярод ветэранаў-франтавікоў. Згаданыя медалі заснаваныя яшчэ да Вялікай Айчыннай вайны, але і ў яе час гэтымі медалямі масава ўзнагароджвалі як генералаў, так і простых салдат.
– Асобная вітрына прысвечана ўзнагародам франтавікоў, якія атрымалі высокае званне «Герой Савецкага Саюза» і пасля вайны жылі ў Гродне. Адам Браніслававіч Ляшчынскі атрымаў гэта званне за гераізм, праяўлены пры фарсіраванні Дняпра і ўтрыманні плацдарма на яго правым беразе. У баях на Дняпры вылучыўся і Іван Данілавіч Лебядзеў, які, адбіваючы варожую контратаку, знішчыў 3 танкі і каля ўзвода варожай пяхоты, – працягвае гісторык.
У экспазіцыі можна ўбачыць медалі з так званай «аборончай» серыі. Яны аднатыпныя, чаканіліся з латуні, на аверсе – назва горада ці мясцовасці, на реверсе надпіс «За нашу советскую Родину». Гэта і медаль «За абарону Ленінграда», і медаль «За абарону Севастопаля», і медаль «За абарону Сталінграда», і іншыя. Бітва пад Сталінградам стала пачаткам карэннага пералому ў Вялікай Айчыннай вайне: пасля яе савецкая армія перайшла ў наступленне. Пад Сталінградам разграмілі вялікую групіроўку праціўніка і ўзялі ў палон камандуючага арміяй генерал-фельдмаршала Паўлюса.
– Канешне, перамога дасягалася не толькі падчас баявых дзеянняў на фронце, але залежала і ад працы тыла. Для таго, каб вялікія савецкія заводы не дасталіся ворагу, іх вывозілі ў эвакуацыю ў Паволжа і Сібір, на Урал. Усе працаўнікі тыла атрымоўвалі медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.». На ўзнагародзе профіль Сталіна і надпісы «Наше дело правое» і «Мы победили», – звяртае ўвагу Андрэй Грэсь. – Цікавасць выклікаюць медалі «За працоўную доблесць», «За працоўную адметнасць», а таксама нагрудныя знакі. Імі ўзнагароджвалі рабочых, калгаснікаў, адміністрацыйных работнікаў.
Падчас вайны, летам 1944 года, было ўстаноўлена ганаровае званне «Маці-гераіня» і заснаваны ордэн «Маці-гераіня», якім узнагароджвалі жанчын, што нарадзілі і выхавалі 10 і больш дзяцей. Першай, хто яго атрымаў, была Ганна Аляксахіна з пасёлка Мамантаўка Маскоўскай вобласці. Яна выхавала дзесяць сыноў і двух дачок (чацвёра сыноў загінулі на фронце). Адначасова заснавалі ордэн «Мацярынская слава» і «Медаль мацярынства». Гэтыя ўзнагароды сталі знакам павагі да жанчын.
– Асобна сабраныя медалі з так званай «наступальнай серыі» за вызваленне Чырвонай арміяй гарадоў Усходняй Еўропы («За вызваленне Варшавы», «За ўзяцце Вены» і інш). Яны, як і медалі з «аборончай» серыі, чаканіліся з латуні, на аверсе – назва горада ці мясцовасці, на реверсе – дата вызвалення горада, – апісвае супрацоўнік музея. – 9 мая 1945 г. быў заснаваны медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гадоў», у верасні гэтага ж года – «За перамогу над Японіяй». Пасля ўзяцця Берліна і капітуляцыі Германіі, Савецкі саюз у жніўні 1945 года абвясціў вайну мілітарысцкай Японіі і дапамог краінам антыгітлераўскай кааліцыі разбіць апошняга саюзніка Германіі. Так завяршылася Другая сусветная вайна.
Алена КАЯЧ
Фота аўтара
